Παρά τη γενίκευση της συν-απόφασης με τη Συνθήκη της Λισαβώνας, το Συμβούλιο της ΕΕ με τα 27 κράτη μέλη παραμένει ο θεσμός με τον ισχυρότερο ρόλο στον καθορισμό της τελικής νομοθεσίας[1]: αν κι επισήμως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει για το 90% των νομοθετημάτων τα ίδια ακριβώς δικαιώματα με τις εθνικές κυβερνήσεις, στην πράξη οι τελευταίες έχουν πολύ μεγαλύτερη πολιτική δύναμη από αυτό και καταφέρνουν να επιβάλουν τη γνώμη τους στην πλειοψηφία των τελικών διατάξεων όλων σχεδόν των νομοθετημάτων.
Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό κομμάτι του λόμπινγκ γίνεται προς τα κράτη μέλη. Το λόμπινγκ αυτό είναι το πιο δύσκολο να ερευνηθεί για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι το Συμβούλιο είναι ο λιγότερο διαφανής από τους τρεις κεντρικούς ευρωπαϊκού θεσμούς, κάτι που δεν είναι παράλογο αν σκεφτούμε ότι συνεχίζει να αποτελεί ένα χώρο διπλωματίας και σε μεγάλο βαθμό μυστικής διπλωματίας[2]. Σε αντίθεση με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, δεν υπάρχει κανένας εσωτερικός κανονισμός και καμία απόφαση που να υποχρεώνει είτε κάποια επίπεδα της διοικητική ιεραρχίας της γραμματείας του Συμβουλίου, είτε τις μόνιμες αντιπροσωπείες των κρατών μελών που συμμετέχουν στις συνεδριάσεις του Συμβουλίου να δημοσιεύουν τις συναντήσεις τους με εκπροσώπους συμφερόντων[3]. Ο δεύτερος λόγος που είναι δύσκολο να ερευνηθεί το λόμπινγκ προς τα κράτη μέλη είναι ότι ένα σημαντικό κομμάτι του δε γίνεται στις Βρυξέλλες αλλά στις εθνικές πρωτεύουσες όπου καθορίζεται η γραμμή που θα ακολουθήσει κάθε κράτος μέσα στο Συμβούλιο της ΕΕ.
Όπως επισημαίνει ο François Foret, «οι Βρυξέλλες αποτελούν ένα σύμπαν πολύ διαφορετικό από τα εθνικά πλαίσια που απαιτούν διαφορετικά μέσα και γνώσεις και μόνο οι πλουσιότερες ομάδες συμφερόντων σε χρήμα, σε επαφές και σε τεχνογνωσία μπορούν να δράσουν αποτελεσματικά και στα δύο επίπεδα»[4].
Από το 2023, ο αριθμός των μόνιμων αντιπροσωπιών που επιλέγουν να δημοσιεύουν τις συναντήσεις των επικεφαλής τους και των αναπληρωτών τους άρχισε να αυξάνεται. Τον Ιούλιο του 2024 μπορούσαν να βρεθούν – έστω και λίγα – στοιχεία συναντήσεων στις ιστοσελίδες των παρακάτω μόνιμων αντιπροσωπειών:
- Γερμανία https://bruessel-eu.diplo.de/eu-de/staendigevertretungeu/-/2264232
- Ιταλία https://italiaue.esteri.it/it/news/stampa/trasparenza-incontri/registro-trasparenza/
- Ισπανία https://en.es-ue.org/erp/
- Ολλανδία https://www.netherlandsandyou.nl/web/pr-eu-brussels/transparency
- Ρουμανία https://ue.mae.ro/en/node/1305
- Βέλγιο https://europeanunion.diplomatie.belgium.be/en/transparency
- Φινλανδία https://finlandabroad.fi/web/eu/meetings
- Σουηδία https://www.government.se/sweden-in-the-eu/permanent-representation-of-sweden-to-the-eu/transparency-register/ (δείτε κι εδώ https://lobbyingeu.kopenaccess.gr/index.php/diapragmatefsi_symvoulio_ee/ )
- Δανία https://eu.um.dk/en/about-us/representatives/deputy-permanent-representative/transparency
- Πορτογαλία https://ue.missaoportugal.mne.gov.pt/en/permanent-representation/transparency-register
- Τσεχία https://mzv.gov.cz/representation_brussels/en/about_the_representation/transparency_register/index.html
- Κροατία https://mvep.gov.hr/permanent-representation/transparency/meetings/180026
- Σλοβενία https://www.gov.si/en/representations/permanent-representation-to-the-european-union-brussels/about-the-permanent-representation-to-the-european-union-brussels/transparency-register/
Υπάρχουν επίσης οι περιπτώσεις της Ιρλανδίας για το 2017-2018 και το 2014-2015 και της Πολωνίας για το 2014-2015 που έχουν στο παρελθόν δώσει στη δημοσιότητα τις συναντήσεις τους μετά από αίτημα 1049/2001 για πρόσβαση σε έγγραφα.
Το πεδίο αυτό διαφάνειας είναι καινούριο και δεν έχει ακόμα αξιοποιηθεί από τα λογισμικά data-mining για να παρουσιαστεί σε μια πιο φιλική προς το χρήση μορφή που να κάνει πιο εύκολη την παραγωγή στατιστικών και συγκρίσεων σε ιστοσελίδες όπως το Integrity Watch ή το LobbyFacts.
Όποιον όμως και να συναντάνε οι Μόνιμες αντιπροσωπίες στις Βρυξέλλες, οι προτεραιότητες και η λογική που διέπουν τη θέση κάθε κράτους στον εκάστοτε νομοθετικό φάκελο καθορίζεται στις εθνικές πρωτεύουσες από τα αρμόδια υπουργεία με βάσης τις εθνικές παραδόσεις μυστικής ή δημόσιας διαβούλευσης και τους εθνικούς συσχετισμούς δύναμης ανάμεσα στις διάφορες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις. Στο επίπεδο αυτό, το χαρτί της τεχνογνωσίας που διαθέτουν τα λόμπι των Βρυξελλών έχει λιγότερη ισχύ, καθώς τα υπουργεία ενδιαφέρονται κυρίως για την εθνική κατάσταση και δεν έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα διαθεσιμότητας στοιχείων και στατιστικών. Με άλλα λόγια, αν μια εταιρεία είναι καλά εγκαταστημένη σε μια χώρα κι έχει εμπειρία εμπλοκής στις πολιτικές διεργασίας, τότε μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την εθνική θέση. Διαφορετικά όχι. Το ίδιο ισχύει και για τα συνδικάτα και τις ΜΚΟ.
Οι ευρωπαϊκές ομοσπονδίες οργανώσεων των Βρυξελλών αναλαμβάνουν συχνά ένα ρόλο συντονισμού των μελών τους που μπορεί να έχουν τέτοια επιρροή στο εθνικό επίπεδο. Πρόκειται για ένα ρόλο ιδιαίτερα δύσκολο του οποίου η επιτυχία δεν είναι καθόλου εγγυημένη. Σε περίπτωση που χρειαστεί δημόσια επικοινωνία και καμπάνια για κάποιο ευρωπαϊκό θέμα σε εθνικό επίπεδο, ο συντονισμός γίνεται ακόμα πιο δύσκολος.
Κατά τη διάρκεια των εσωτερικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των 27 κρατών μελών στο Συμβούλιο, η εύρεση πληροφοριοδοτών για τα λόμπι που θα τους επιτρέψει να εγκαθιδρύσουν μια καλή ροή της πληροφορίας είναι πολύ πιο δύσκολη από ότι στο Κοινοβούλιο ή στην Επιτροπή. Τις περισσότερες φορές, τα λόμπι εξαρτώνται από μια ή δύο κυβερνήσεις που τα θεωρούν μεγάλους συμμάχους τους.
Από κάποιο σημείο των διαπραγματεύσεων και μετά, οι θέσεις των κυβερνήσεων που παίζουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο θεωρούνται από όλους δεδομένες. Τα περισσότερα ζητήματα όμως κλείνουν στην αίθουσα όπου διαπραγματεύονται οι διπλωματικοί ακόλουθοι και οι οδηγίες που έχουν από τα υπουργεία τους δεν είναι ποτέ αρκετά λεπτομερής ώστε να μη τους δίνουν κανένα περιθώριο ελιγμών. Θεωρείται επίσης δεδομένο ότι καμία εθνική θέση δε θα υιοθετηθεί από το Συμβούλιο στο 100%. Τα λόμπι που έχουν καλή ενημέρωση για τη διαπραγματευτική αυτή διαδικασία προσπαθούν λοιπόν να σπρώξουν όσο περισσότερα κράτη μέλη μπορούν προς ένα συμβιβασμό που να είναι πιο ευνοϊκός για τα δικά τους συμφέροντα.
[1] Kajsa Edholm, “Ep(ic) fail? The European Parliament’s Influence in the Ordinary Legislative Procedure.” Thesis, Uppsala universitet, Statsvetenskapliga institutionen, 2020 & Olivier Costa, Renaud Dehousse, Aneta Trakalova, La Codécision et les «accords précoces» progrès ou détournement de la procédure législative ?, Institut Jacques Delors, Mars 2011
[2] Μπορεί οι περισσότερες συνεδριάσεις υπουργών να είναι δημόσιες, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της νομοθεσίας καταλήγεται μεταξύ πρεσβευτών και διπλωματικών ακολούθων των οποίων οι συνεδριάσεις παραμένουν μυστικές.
[3] European Court of Auditors Special report 05/2024 : EU Transparency Register
[4] François Foret, De l’État à l’Union européenne, Bruxelles, Éditions de l’Université de Bruxelles, 2015, p. 132