Πέρα από τις διαβουλεύσεις, η ΕΕ διαθέτει σειρά εργαλείων που επιτρέπουν σε πολίτες και ομάδες να επηρεάσουν τη λήψη αποφάσεων χωρίς την ανάγκη εκλογικής εκπροσώπησης.

Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ECI)

Η ECI καθιερώθηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας ως εργαλείο άμεσης συμμετοχής:

• απαιτεί 1 εκατομμύριο υπογραφές,
• από το ¼ των κρατών μελών (τουλάχιστον 7),
• αφορά κυρίως ζητήματα στα οποία η Επιτροπή έχει αρμοδιότητα νομοθέτησης.

Ωστόσο, από τις 119 πρωτοβουλίες, μόλις 11 οδήγησαν σε επίσημη απάντηση της Επιτροπής, ενώ 26 απορρίφθηκαν ως μη παραδεκτές (π.χ. TTIP, Πυρηνική Ενέργεια, Εσπεράντο) . Η χαμηλή αποτελεσματικότητα υπονομεύει τη δυναμική του εργαλείου.

Αναφορές στην Επιτροπή Αναφορών του ΕΚ (PETI)

Οι πολίτες μπορούν να υποβάλουν αναφορά σε ζήτημα που αφορά παραβίαση του δικαίου της ΕΕ. Η PETI λειτουργεί συχνά ως “θερμόμετρο δυσλειτουργιών” στον εφαρμοστικό μηχανισμό της Ένωσης. Ωστόσο, η πολιτική της αποτελεσματικότητα εξαρτάται από την προθυμία της Επιτροπής να δράσει.

Ο Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής

Διαδραματίζει κομβικό ρόλο στον έλεγχο κακοδιοίκησης και διαφάνειας — το 80% των υποθέσεων αφορά πρόσβαση σε έγγραφα και διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η δράση του ενισχύθηκε μετά τα σκάνδαλα revolving doors, αλλά παραμένει μη δεσμευτικός θεσμός.

Μηχανισμοί κατά της διαφθοράς

• Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο
• OLAF
• Ευρωπαία Εισαγγελέας (EPPO)
  Οι θεσμοί αυτοί ελέγχουν χρηματοδοτήσεις, δημόσιες συμβάσεις και υποθέσεις απάτης, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πολιτών.