Σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Διακυβέρνηση (2001) και άλλα θεσμικά κείμενα ιστορικής σημασίας, το ευρωπαϊκό πεδίο εκπροσώπησης συμφερόντων υπάρχει ώστε να επιτρέπει τη συμμετοχή της « κοινωνίας των πολιτών » στο σχεδιασμό της δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ).

H ΕΕ είναι κάτι παραπάνω από ένας κλασσικός διεθνής οργανισμός, καθότι συνάπτει απευθείας σχέσεις με τους πολίτες, χωρίς αυτές να διαμεσολαβούνται πάντα από τα Κράτη Μέλη της.  Γι’ αυτό κι επιδιώκει την εμπλοκή της « κοινωνίας των πολιτών» στη λειτουργία της, δηλαδή την εμπλοκή συσσωματώσεων πολιτών που είναι ανεξάρτητες από τα Κράτη.

Η ανεξαρτησία από το Κράτος είναι το βασικό διακριτικό του περιεχομένου που έδωσαν οι πολιτικοί φιλόσοφοι της Νεότερης Εποχής στον όρο της «κοινωνίας των πολιτών» σε αντίθεση με την «societas civilis» του Κικέρωνα της Αρχαίας Ρώμης, οποίος την ταύτιζε με το Κράτος (res publica).

Οι πρώιμοι φιλόσοφοι της Νεότερης Εποχής, όπως ο Adam Ferguson[1] και ο Χέγκελ (bürgerliche Gesellschaft)[2] είδαν τη συγκρότηση της κυρίως στις συσσωματώσεις οικονομικού σκοπού, όπως οι συντεχνίες και άλλες μορφές οργάνωσης των διάφορων επαγγελματιών και των εμπόρων. Μετέπειτα, φιλόσοφοι όπως ο Alexis de Tocqueville[3], η Hannah Arendt[4], ο Jürgen Habermas[5] και ο John Keane[6] δίνουν περισσότερη έμφαση και στο στοιχείο των εθελοντικών συσσωματώσεων.

Με το δημοκρατικό έλλειμα της EOK να έχει διαγνωστεί από τα τέλη της δεκαετίας του 1970[7] και την ύπαρξη του να συνεχίζει να επιβεβεβαιώνεται στη σημερινή ΕΕ[8], η συμμετοχή της «κοινωνίας των πολιτών» είναι ένας από τους βασικούς μηχανισμούς δημοκρατικής λογοδοσίας που επιτρέπουν στην Ένωση να αυξάνει τη δημοκρατική της νομιμοποίηση.

Η διεύρυνση των τομέων πολιτικής, η πολυπλοκότητα της νομοθετικής διαδικασίας και η ενίσχυση του ρυθμιστικού ρόλου της Επιτροπής έχουν δημιουργήσει ένα περιβάλλον στο οποίο η ισόρροπη εκπροσώπηση κοινωνικών συμφερόντων είναι κρίσιμη για τη νομιμοποίηση αυτή.

Το παρόν κεφάλαιο εξετάζει τις σύγχρονες προκλήσεις της συμμετοχής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στις διεργασίες της ΕΕ, αξιοποιώντας ιστορικά παραδείγματα, θεσμικές τομές και εμπειρικά δεδομένα.

[1] Adam Ferguson, An Essay on the History of Civil Society (1767)

[2] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, Στοιχεία φιλοσοφίας του δικαίου (1820)

[3] Alexis de Tocqueville, Η Δημοκρατία στην Αμερική (1835, 1840)

[4] Hannah Arendt, Η ανθρώπινη κατάσταση (1958)

[5] Jürgen Habermas, Η διαρθρωτική μεταμόρφωση της δημόσιας σφαίρας (1962)

[6] John Keane, Δημοκρατία και Κοινωνία Πολιτών (1988)

[7] Jeunes Européens Fédéralistes (JEF) Congress in Berlin in 1977 & David Marquand, “Parliamentary Control of the European Communities,” Political Quarterly 50, no. 2 (1979).

[8] Jan-Werner Müller,. “The EU’s Democratic Deficit and the Public Sphere.” Current History 115, no. 779 (2016) &  Roila Mavrouli, Arnaud Van Waeyenberge, EU Responses to the Democratic Deficit and the Rule of Law Crisis: Is It Time for a (New) European Exceptionalism?. Hague J Rule Law 15, 405–439 (2023)